Berichten

Afgelopen zondag was collega Jarno Beijk te horen als ecoloog bij Vroege Vogels. In de radio-uitzending was er aandacht voor de problematiek van na-isolatie op vleermuizen en de oplossing die Provincie Utrecht daarop gevonden heeft. NatuurInclusief heeft met de Provincie samengewerkt bij het tot stand komen van deze aanpak. Het item op de radio is uiteraard slechts een verkorte weergave van deze aanpak. Daarom is het goed om hierbij nog wat meer informatie te verstrekken over dit onderwerp.

Verblijfplaatsen gaan verloren

In Nederland worden jaarlijks zeer grote aantallen woningen na-geïsoleerd. Het na-isoleren heeft een groot nadeel, omdat vleermuizen gedood worden en verblijfplaatsen van vleermuizen verloren gaan. Dit kan dus resulteren in het decimeren van het aantal vleermuizen. Én het verdwijnen van belangrijke verblijfplaatsen.

Omgevingswet

De Omgevingswet (Ow) verbiedt het doden en verwonden van vleermuizen en het aantasten van hun vaste rust- en verblijfplaatsen. Deze wet geldt voor iedereen en dus ook voor burgers. Bij particuliere huizenbezitters is de wet vaak onvoldoende bekend. Maar ook zijn de kosten van de benodigde onderzoeken, vergunningen en maatregelen erg hoog. In de praktijk wordt er daarom geen tot weinig aandacht aan geschonken. Dit betekent dat in die gevallen veel vleermuizen sterven en verblijfplaatsen verloren gaan.

Handhaving is lastig

Voor het bevoegd gezag is het handhaven van alle particuliere na-isolatie een onmogelijke zaak. Het vraagt een immense inspanning aan arbeid (die al schaars is). Ook daalt hierdoor het draagvlak voor natuurbescherming enorm. Daarnaast kan er pas gehandhaafd worden als de overtreding al is begaan. En dan is het leed al geschied. Het voorlopig verbieden van verduurzamingsmaatregelen is natuurlijk ook niet juiste keuze. Dit omdat we allemaal weten hoe belangrijk het is om te werken aan een beter klimaat. Dus hoe kan het verduurzamen van woningen en het beschermen van vleermuizen dan tóch samengaan?

Provincie Utrecht neemt voortouw

Er is al jaren lang op verschillende niveaus en door veel organisaties en partijen nagedacht over een oplossing. Maar dit waren altijd vruchteloze inspanningen. Voor Provincie Utrecht ging het allemaal niet snel genoeg. Iedere dag zonder oplossing gaat het doden van vleermuizen en het wegnemen van verblijfplaatsen door. Uiteraard moet je zorgvuldigheid in acht nemen bij het zoeken naar een oplossing. Maar de negatieve gevolgen wil je natuurlijk liever gisteren dan vandaag nog wegnemen. Provincie Utrecht heeft daarom de stoute schoenen aangetrokken en zelf het voortouw genomen om dit probleem aan te pakken.

De oplossing

De oplossing bestaat uit een tweetrapsraket, namelijk een langetermijnoplossing en een kortetermijnoplossing. De langetermijnoplossing is erop gericht dat gemeenten werken met een soortenmanagementplan (SMP). Een SMP kan je zien als een plan waarin de bescherming van soorten is geregeld. Maar waarbij ook de mogelijkheden blijven bestaan om ruimtelijke ingrepen te doen (zoals na-isoleren, maar ook slopen, bouwen, groenbeheer etc.). De strekking van een soortenmanagementplan is dat er eerst een gedegen onderzoek gedaan wordt. En dat er vervolgens met de juiste maatregelen een positieve boost gegeven wordt aan de populaties. Denk daarbij aan maatregelen voor verblijf, voedsel, veiligheid, voortplanting en verbinding. Ruimtelijke ingrepen blijven (met bepaalde spelregels) mogelijk. Dit omdat je op grotere schaal de gezondheid van kolonies en populaties waarborgt.

Effecten van ingrepen

Het komt er kortweg op neer dat je plusjes zaait voor beschermde soorten. En waarna je best eens een minnetje mag oogsten. Zolang de plusjes maar altijd meer zijn dan de minnetjes. Normaliter kijkt men voor de Omgevingswet bij een ruimtelijke ingreep alleen naar de effecten van die ingreep en neemt men daarvoor maatregelen. Zo wordt er bij iedere ruimtelijke ingreep op postzegelniveau gehandeld. Bij een SMP kijk je niet op postzegelniveau. Maar op postzegelalbumniveau. Dus een overzicht van de hele verzameling postzegels (oftewel van een groter leefgebied van beschermde soorten). Op deze manier kun je effecten beter bepalen en kun je passendere maatregelen nemen. Maatregelen die positief zijn voor de populaties en niet alleen voor een paar individuen die bij een ingreep effecten ervaren.

Pre-SMP als tussenoplossing

Een SMP kan dus een veel betere oplossing zijn voor het beschermen van soorten dan de normale gang van zaken. Een nadeel van een SMP is dat het wel twee jaar kan duren voordat het plan gereed is. En daardoor is het geen oplossing die op korte termijn resultaat biedt. Totdat het SMP gereed is, is het niet acceptabel dat het doden van vleermuizen en het vernietigen van verblijfplaatsen ongebreideld doorgaat. In die tussenliggende periode kan je daarom werken met het pre-SMP. Bij het pre-SMP neem je maatregelen om het doden van vleermuizen te voorkomen. En je creëert op verschillende manieren nieuwe verblijfplaatsen.

Ongeschikt maken van panden

Het doden voorkom je doordat er bij ieder pand vanuit gegaan wordt dat er vleermuizen aanwezig zijn. Je hoeft aanwezigheid dus niet eerst aan te tonen. Doordat je de panden ongeschikt maakt voor vleermuizen, waardoor deze op eigen tempo het pand verlaten, zorg je dat de panden vleermuisvrij zijn op het moment dat er geïsoleerd wordt. Het ongeschikt maken vindt plaats op de wijze die je normaliter ook toepast bij reguliere projecten. Namelijk door plaatsing van o.a. exclusion flaps, -cones en -tubes. Vleermuizen kunnen er wel uit, maar niet meer terug.

Winter- en kraamperiode

Uiteraard moet bij de plaatsing rekening houden met de kwetsbare winter- en kraamperiode. De isolatiebranche kan voorafgaand aan het uiteindelijk isoleren deze maatregelen zelf uitvoeren. Daarmee wordt de particulier ontzorgd. De isolateurs moeten hiervoor wel een training “Natuurvrij maken” volgen (opgezet door Provincie Utrecht), zodat dit ook goed gedaan wordt. Uitgevoerde maatregelen worden namelijk gedocumenteerd en gemeld. Daarnaast leert de isolateur tijdens de opleiding gelijk hoe hij nieuwe verblijfplaatsen creëert. Een belangrijk onderdeel binnen het pre-SMP is namelijk dat iedere gevel die geïsoleerd wordt een nieuwe verblijfplaats krijgt. Deze nieuwe verblijfplaatsen creëer je in principe door ruimtes in de te isoleren gevels vrij te houden van isolatiemateriaal.

Vocht en isolatie

Uit berekeningen bleek dat het vrijhouden van ruimtes tot één vierkante meter geen nadelige gevolgen heeft voor de woning qua vocht. Ook heeft het een verwaarloosbaar effect op de isolerende werking. Wanneer je door bepaalde omstandigheden geen interne verblijfplaatsen aan kan brengen, kan je bij uitzondering kiezen voor duurzame externe meerlaagse vleermuiskasten. De verblijfplaatsen die je bij iedere gevel creëert zijn hoofdzakelijk voor de ‘simpelere’ soortfunctiecombinaties. Zoals zomer-, paar- en milde winterverblijfplaatsen.

Rol van gemeente bij pre-SMP

Om bij het pre-SMP ook zorg te dragen voor alternatieven voor complexere soortfunctiecombinaties (zoals een kraamverblijf), heeft de gemeente een belangrijke rol. Zij nemen bij aanvang van het pre-SMP hiervoor een groot aantal grotere maatregelen. Bijvoorbeeld het toepassen van grote kraamkasten, aanpassen van kerktorens, creëren van gevelbetimmering of geschikt maken van zolders. De hoeveelheid maatregelen die de gemeente moet nemen is afhankelijk van het aantal verwachtte kolonies in een gemeente.

Model van Snijder

Omdat bij aanvang van het pre-SMP deze kolonies nog niet in beeld zijn gebracht, wordt het aantal in eerste instantie modelmatig bepaald. Dit model noemt de Provincie Utrecht inmiddels het “model van Snijder”. Ecologisch bureau Viridis stelde dit op, samen met ecologen van de provincie zelf. Het model maakt gebruik van diverse bekende data over aantal verblijfplaatsen en dichtheden van individuen in kolonie. Verder is het opgebouwd uit diverse parameters. En bij de invulling van het model kies je altijd voor de veilige data. Hierdoor is de kans op onderschatting van het aantal kolonies minimaal. Het model is diverse malen getoetst met data uit uitgevoerde onderzoeken. Daarbij bleek nooit sprake te zijn van een onderschatting door het model.

De gemeente is ontheffinghouder van een pre-SMP. En alleen gecertificeerde isolatiebedrijven mogen met een machtiging van de gemeente werkzaamheden uitvoeren. Wel moeten ze elk project, inclusief foto’s van de ingrepen, melden via een GIS-applicatie.

Belangrijkste voordelen pre-SMP

Bij het pre-SMP voorkom je het doden van vleermuizen. En creëer je bij alle gevels nieuwe verblijfplaatsen. Daarnaast neem je ook direct grote maatregelen voor de complexe verblijfplaatsen. Maar direct met de start van het pre-SMP start je ook met het uitvoeren van populatiegerichte onderzoeken. Deze gegevens vervangen binnen één jaar de eerdere modelmatige berekening. En vormen de basis voor het uiteindelijke SMP.

Uitzonderingen

Het pre-SMP geldt niet voor iedereen en alles. Bij de grotere en georganiseerde (collectieve) isolatiewerkzaamheden blijft in de pre-SMP periode een regulier ecologisch onderzoek nodig. Dit omdat de omvang van deze werkzaamheden een grotere dichtheid aan effect geven. Het pre-SMP geldt daarom alleen voor grondgebonden particuliere koopwoningen. Daarnaast mag er gedurende de pre-SMP periode (van maximaal 2 jaar) maximaal 30% van de grondgebonden particuliere koopwoningen na-geïsoleerd worden. Wanneer het SMP is opgesteld kan dit maximum vervallen. Ook andere woningen en complexen vallen (zoals VVE’s en corporatie woningen) onder deze ontheffing.

Soorten die vallen onder het pre-SMP

Het pre-SMP geldt in principe voor de gewone dwergvleermuis, laatvlieger, baardvleermuis en gewone grootoorvleermuis. Wanneer je kwetsbaardere soorten verwacht, zoals de meervleermuis, moet je hier rekening mee houden. Dit kan er in sommige gevallen voor zorgen dat er extra maatregelen nodig zijn. Of dat er een beperking is voor bepaalde gebieden of type gebouwen in de gemeente. Een maatwerkbeoordeling van de mogelijkheden voor het pre-SMP is dan noodzakelijk.

Verantwoordelijkheid isolatiebranche

Provincie Utrecht heeft goed samengewerkt met VENIN (branchevereniging van erkende isolerende bedrijven). Dit zodat maatregelen en werkwijzen ook uitvoerbaar en inpasbaar zijn voor de isolatiebranche. De isolatiebranche heeft een belangrijke verantwoordelijkheid voor het juist uitvoeren van de maatregelen. Want door natuurvriendelijk te isoleren werken ze ecologisch correct. En met een gemeentelijke pre-SMP ontheffing bovendien ook juridisch correct. Het is dus aan gemeenten om deze verantwoordelijkheid op te pakken en zo’n ontheffing aan te vragen!

Ook pre-SMP voor huismus en gierzwaluw

Overigens geldt het pre-SMP niet alleen voor vleermuizen, maar ook voor huismus en gierzwaluw. Voor deze soorten werkt het min of meer hetzelfde als voor vleermuizen. Want ook daar neem je maatregelen om doden te voorkomen en creëer je per gevel verblijfplaatsen.

Van pre-SMP naar SMP

Het pre-SMP is de eerste stap van de tweetrapsraket voor de bescherming van vleermuizen. Het is snel in de praktijk uitvoerbaar. En daarom kan je het zien als een snelverband dat we aanleggen over een wond. De uiteindelijke genezing wordt gegarandeerd door het SMP (tweede stap van de tweestapsraket). Daarmee stimuleer je populaties verder en bied je deze een duurzame bescherming. Omdat het SMP zo’n cruciale rol speelt is de kwaliteit van het plan van groot belang. Laten we bij het ontwikkelen van deze SMP’s elkaar vooral scherp houden. En elkaar stimuleren om de juiste kennis toe te passen en de talrijke kansen te pakken.

Unieke oplossing provincie Utrecht

Wij vinden het echt belangrijk om te zeggen dat wij trots zijn op Provincie Utrecht. Want zij durfden buiten de gebaande paden te gaan. En zochten een methode die op korte termijn een oplossing gaf. Maar die ook op lange termijn echt een betere oplossing is voor de bescherming van soorten in vergelijking met de huidige werkwijze. Natuurlijk zijn wij er dan ook weer trots op dat wij onderdeel mochten zijn van deze zoektocht.

Naast Provincie Utrecht heeft Provincie Overijssel inmiddels ook de pre-SMP/SMP-methodiek overgenomen. Wij hopen van harte dat ook andere provincies (en wellicht ook de landelijke overheid) snel volgen. Want die eerste stap onderweg naar een SMP kan je niet snel genoeg nemen.

Inmiddels is er een landelijke website met informatie over dit onderwerp, namelijk www.natuurvriendelijkisoleren.nl

Luister hier het radiobericht terug (vanaf 0:32:00).

Heb je vragen naar aanleiding van dit bericht? Neem dan contact met ons op.